U
EFA, uygulamaya koydu¤u
finansal Fair Play kurallar› ile
kulüplerin ekonomisini yeniden
flekillendirmeye çal›fl›rken, finansal
krizin ve kötü yönetimlerin yaratt›¤›,
taraftar›n kulüp yönetimine kat›ld›¤›
yeni oluflumlar da art›yor. Özellikle
son 10 y›lda, taraftarlar kurduklar›
vak›flarla Britanya’n›n bafl› çekti¤i
dünyadaki birçok co¤rafyada
kulüplerin ya hissedar› ya da sahibi
olarak yönetimlerde söz al›yor.
Profesyonel, yar› profesyonel ya da
amatör liglerdeki bu oluflumlar
taraftar-kulüp iliflkisini yeniden
flekillendiriyor.
Taraftar› en basitinden bir müflteriye
indirgemek ile -hakl› olarak-
mimlenen endüstriyel futbol, art›k
isteyerek ya da gönülsüz, taraftara da
sahnede yer aç›yor. Taraftar karar
mekanizmas›n›n d›fl›nda b›rak›lmaktan
do¤an rahats›zl›¤›n›, bilinçli bir
örgütlenmeyle düzeltmeye çal›fl›rken,
futbolun yönetici birimleri ve
hükümetler, sosyal, ekonomik ve
kültürel aç›dan taraftar-kulüp
iliflkisinin önemini kavr›yor.
Yeni taraftar oluflumlar›n›, iki farkl›
organizasyonun sahip oldu¤u iki
tak›m üzerinden örneklendirebiliriz.
‹nternet arac›l›¤›yla organize olan
myfootballclub isimli bir “online”
toplulu¤un 2008 bafl›nda ço¤unluk
hissesini sat›n ald›¤› Ebbsfleet United
tak›m› ve Manchester United
taraftarlar›n›n kurdu¤u FC United of
Manchester, taraftar›n kulübüyle
kurdu¤u iliflkiyi de¤ifltirdi. Bu yönetim
biçimlerinin etkisi ise sosyal, kültürel
ve ekonomik alanda takip edilebilir.
Taraftar›n kulüpleriyle ba¤lar›n›n
zay›flad›¤›n› gören, al›nan kararlardan
memnun kalmad›klar› halde
müdahale edemediklerini ve bu
nedenle oyunla iliflkilerinin pamuk
ipli¤iyle ba¤land›¤› düflünen eski
‹ngiliz gazeteci Will Brooks, 2007’de
myfootballclub.co.uk adl› internet
sitesini kurdu. Bu siteye y›ll›k 35
sterlin karfl›l›¤›nda üye olan 28 bin
kifli, Ocak 2008’de 700 bin sterline
‹ngiltere’nin Ebbsfleet United
kulübünün yüzde 75 hissesini sat›n
ald›. myfootballclub böylece bir kulüp
sat›n alan ilk “online” topluluk olarak
tarihe geçti. Bu hareket taraftara
biçilen figüran rolünü aktörlükle
de¤ifltirdi. Sitenin üyeleri ya da
Ebbsfleet United’›n sahipleri, tak›m›n
transferlerinden, sahaya ç›kacak ilk
11’e kadar bütün büyük kararlara,
herkesin kullanaca¤› bir oy hakk›yla
yön verebilecekti. Böylece internet
vas›tas›yla bizzat yönetimin bafl›na
geçen taraftar, bununla da kalmay›p
sahadaki tak›m üzerinde de söz sahibi
oldu.
Sanal dünyay›, yönetim alan›ndaki
tabiriyle kitle kaynakl› sermaye
sa¤lama (crowdfunding) arac› olarak
kullanan myfootballclub, 122 ülkeden
on binlerce kifliyi bir amaç etraf›nda
toplamay› baflard›. Bu online
toplulu¤un verdi¤i en önemli kararlar,
Liam Daish’in bafl çal›flt›r›c› olarak
görevine devam etmesine ve John
Akinde’nin transferine onay
vermesiydi. Football Manager ve
fantasy football gibi oyunlar›n gerçe¤e
uygulanmas› fleklinde adland›r›lsa ve
yer yer elefltirilse de myfootballclub
üyeleri hiçbir zaman ilk 11 kurmad›.
Bu görev, gene oylama ile
oyuncular›n performans›n› daha iyi
bilece¤i düflünülen Liam Daish’e
verildi. Üyeler, birçok konuda
yönetim kurulu ve bafl çal›flt›r›c›y›
yetkili k›larak, kulübün menfaati
yönünde haklar›ndan vazgeçip,
sa¤duyu örne¤i sergiledi. Ama geride
kalan üç buçuk y›lda ifller beklendi¤i
gibi gitmedi. Üyelerin ve her karar
an›nda oy verenlerin say›s› gitgide
azald›. 28 bin gibi bir say›yla yola
ç›kan myfootballclub’›n flu anda 3 bin
civar›nda üyesi var.
132 kifliyle oylama
Ebbsfleet United tak›m› sat›n
al›nd›ktan befl ay sonra FA Trophy’nin
kazan›lmas› ile üye say›s› en yüksek
seviyesini, 30 bini aflt›. Sat›n
al›nd›¤›nda ‹ngiltere lig sisteminde
beflinci kümede yer alan Ebbsfleet
United, geçen sene küme düfltü.
Ancak flimdi gelinen üye say›s›n›
baflar› ya da baflar›s›zl›kla
de¤erlendirmek zor. Kulübün sat›n
al›nmas› karar›nda bile 18 bin kifli oy
kulland›. Yani üyelerden 10 bini bir
flekilde karara dâhil olmad›. Her karar
an›nda oy verenlerin say›s› azald›.
2010’un sonunda transfer politikas›na
dair yap›lan oylamaya ise sadece 132
kifli kat›ld›. Kald› ki bu seçimle, daha
önce Liam Daish’e devredilen
transferlere karar verme hakk›
feshedildi ve tüm transferlerin
oylamaya sunulmas› gibi önemli bir
karar geçerlilik kazand›. Son durumda
Observer’›n myfootballclub için
kulland›¤› “kaotik demokrasi” tan›m›
bile afl›ld›. Üyeler, siyasi ortamda bile
efline ‹sviçre kantonlar›nda rastlanan
bir “demokrasi”yi kullanamad›.
Sanal âlemde de olsa oylar›yla
gerçe¤e yön verme f›rsat›n›
de¤erlendiremediler.
Tabii bu durum, üyelere atfedilecek
tek bir neden-sonuç iliflkisi üzerinden
incelenemez.
Will Brooks, özelefltiri yaparak,
üyelere kulübe sahip olduklar› hissini
geçiremediklerini ve kulüple üyeleri
yak›nlaflt›ramad›klar›n› söylüyor.
Liam Daish ise tak›m› çal›flt›rman›n
yan›nda, her elektronik postay›
cevaplaman›n ve üyelere bilgisayar›n
bafl›nda sürekli bilgi vermenin
zorlu¤undan ve uygulanamaz
oluflundan bahsediyor. Yani üyelere
baflta vaat edilen etkileflimin
gerçekleflmedi¤ini görüyoruz.
Bu iflin bir de di¤er taraf›, as›l önemli
unsuru olan, myfootballclub
kurulmadan y›llar önce tak›m›n
taraftar› olanlar var. Güneydo¤u
‹ngiltere’deki Kent bölgesinde yaflayan
Ebbsfleet United taraftarlar›n›n
birço¤u, myfootballclub projesine
bafltan itibaren kuflkuyla bakt› ve
siteye üye olmad›. Hayat› boyunca
tak›m›n taraftar› olan Lin Baker’›n,
kulüp sat›l›rken, üyelerin tak›m› ve
Ebbsfleet bölgesini tan›mak için çaba
gösterip göstermeyece¤i konusunda
alt›n› çizdi¤i flüphe bir yerellik
sorununa iflaret ediyordu.
Myfootballclub, nüfusu 15 bini bulan
bir kasaban›n tak›m›n› sat›n ald›. Sanal
medyan›n mümkün k›ld›¤› bu proje ile
kasaban›n s›n›rlar› uluslararas› bir
taraftar grubuna aç›ld›. Ancak ayn›
s›n›r, dijital köy benzetmesine nazire
olarak gerçekleflen bu projenin,
baflar›ya ulaflmas›na da engel oldu.
Futbolseverler, myfootballclub
organizasyonuna heyecan ve sempati
ile yaklaflt› ama bu heves Ebbsfleet’in
yaflam›n› paylaflm›yordu. Kupa finali
ve di¤er baz› maçlarda farkl›
ülkelerden insanlar Ebbsfleet United’›n
maçlar›na gelse de, istenen ba¤›n
kurulmas› için bu yeterli olmad›.
‹nsan›n do¤du¤u ya da yaflad›¤› yerle
kurdu¤u iliflki sanal dünyan›n verileri
ile kurulmaya çal›fl›ld› ama baflar›
gelmedi. Kiflilerin kendilerini internet
yoluyla ortaya koymas› ile azalan
sorumluluk hissi, baflar›s›zl›kta rol
oynad›.
Amaç iyi olsa da bir tak›mla kurulan
ba¤, ideallerin ötesinde bir
yaflanm›fll›¤› gerektirir. O yaflanm›fll›k
içinde taraftar, kulübünü sever,
destekler ve yer yer anlam veremedi¤i
flekilde ona ba¤lan›r. Bunun için de
tak›m›n ait oldu¤u co¤rafyan›n
havas›n› koklamak gerekir. Ebbsfleet
United, geride b›rakt›¤›m›z sezon
tekrar beflinci kümeye yükseldi.
Bu baflar›n›n, üye say›s›n› nas›l
etkileyece¤ini görece¤iz. Ancak
yerellik sorununu daha iyi anlamak
için FC United of Manchester iyi bir
örnek teflkil edebilir.
Manchester’›n küskünleri
Manchester United taraftarlar›,
sevdikleri kulübün, karfl›s›nda
olmalar›na ra¤men ABD’li ifladam›
Malcolm Glazer’a sat›lmas›n›n
ard›ndan, 14 Haziran 2005’te tepki
olarak FC United of Manchester
kulübünü kurdu. Taraftar asl›nda, maç
saatlerinin TV yay›nlar›na göre
ayarlanmas›, taraftar profilinin
herkesin oturmas›n› sal›k veren yeni
stadyum sistemi ile de¤ifltirilmesi,
görevlilerin tutumlar› ve sadece kâr
amac› güdülerek bilet fiyatlar›n›n afl›r›
artmas› gibi nedenlerden dolay› zaten
rahats›zd›. 1998’de de Rupert
Murdoch kulübü sat›n almaya
çal›flm›fl ve taraftar›n protestolar›n›n da
etkisi ile sat›fl, kamu yarar›na ayk›r›
oldu¤u için durdurulmufltu.
Ancak yukar›da birkaç›n› sayd›¤›m›z
nedenlerden dolay› kulübü ile
ba¤lar›n› sorgulayan taraftar için,
2005’teki sat›fl›n onaylanmas› barda¤›
tafl›ran son damla oldu. K›sacas› bir ifl
haline gelen futbolun, büründü¤ü
endüstriyel yap› içinde taraftar-kulüp
iliflkisine vurdu¤u darbeler, bir
baflkald›r›y› tetikledi. Lâkab› K›z›l
Asiler (Red Rebel) olan FC United of
Manchester tak›m›, taraftar› merkeze,
yüre¤e yerlefltiren yepyeni bir
oluflumla baflkald›rd›.
FC United of Manchester, Ebbsfleet
United kulübünde oldu¤u gibi “bir
üye-bir oy” esas›na göre, y›ll›k üyelik
ücreti üzerinden organize olan yasal
bir dernek olarak kuruldu. Yönetim
kurulunun, üyeler taraf›ndan seçildi¤i
bu sistem, Avrupa’da dernek
statüsündeki birçok kulüpteki ile
ayn›d›r. Ancak FC United hiçbir
ayr›mc›l›¤a gitmeden, yerellikle
ba¤lar kurmay› ana amaç olarak
belirledi. FC United of
Manchester’› farkl› k›lan, kâr
amac› kurmayan bir oluflum
olarak, o bölgede yaflayan
Manchester halk›n›n kurdu¤u bir
tak›m olmas›d›r. Manchester United
kulübünün, taraftar ve dolay›s›yla
halkla zay›flayan ba¤› bu olufluma
neden oldu. Merkeze paray› koyan
“büyük” kulüplerin aksine,
FC United’da merkezde, taraftar ve
toplum yarar› vard›r. Para tabii ki
önemlidir ama baflar›n›n aksine,
tafl›y›c› sütun paylafl›md›r. Zaten
FC United’›n var olmas›n› sa¤layan da
taraftar›n maddi-manevi katk›s› oldu.
‹ngiltere lig sistemine 10. kümeden
dâhil olan FC United, ilk üç sezonda,
üç kez üst lige ç›kt› ve flu an
7. kümede mücadele ediyor. S›f›rdan
kurulan bir kulüp için baflar› olan bu
istikrar, gelecek için de ümit veriyor.
Manchester United taraftarlar›, kötü
yönetimlere ve düflüncelerinin dikkate
al›nmamas›na tepkisini gösterdi.
FC United’› kuranlar hâlâ Manchester
United taraftar› ama gelinen süreçte
kulüpleriyle aralar›ndaki ba¤ zay›flad›
ve böyle bir eylem ortaya ç›kt›.
Endüstriyel futbolun kulüp-taraftar
iliflkisinde geldi¤i t›kanma noktas›
böyle bir olufluma sebep oldu.
Bununla beraber FC United of
Manchester, taraftarlar›n sahibi oldu¤u
ilk tak›m de¤il. Yönetime duyulan
tepki ile s›f›rdan kurulan tak›mlar›n
yan› s›ra, finansal kriz sebebiyle
kapanmak üzere olan kulüplerini ya
da belirli bir oranda kulüp hissesini
sat›n alan birçok taraftar vakf›
bulunuyor.
Britanya’da 100 kulüp
Britanya’da bugün 100’e yak›n kulüp,
taraftar›n yönetimi ile ayakta duruyor.
Ebbsfleet United örne¤inde eksikli¤ini
belirtti¤imiz yerellik vurgusu,
bu noktada önemini gösteriyor.
Taraftarlar aidiyet hissettikleri kentleri,
flehirlerini temsil eden kulüpler için
çaba gösteriyor. Birleflik Krall›k
hükümeti ve tüm partiler de taraftar›n
bu flekilde futbola dâhil olmas›n›n
önünü aç›yor. Hükümetin destekledi¤i
kamu yarar›na çal›flan Supporters
Direct Derne¤i, taraftarlar›n kulüp
yönetimlerinde söz sahibi olabilmesi
için faaliyet gösteriyor. 2000’de
kurulan dernek, sorumlulu¤un ön
plana ç›kar›ld›¤›, finansal olarak
sürdürebilir bir yönetim modelini
savunuyor. Dernek bu flekilde,
kulüplerin sosyal, kültürel ve
ekonomik de¤erlerini artt›rmaya
çal›fl›yor. Hedef, merkeze yerlefltirilen
taraftar›n kulüp üzerindeki etkisini
art›rmak ve sporu o bölgenin halk›
için etkin k›lmak.
Taraftarlar kurduklar› taraftar
vak›flar›yla (Supporters’ Trust)
Supporters Direct’in bir üyesi oluyor
ve kulüp yönetimi hakk›nda rehberlik
ve dan›flmanl›k baflta olmak üzere
birçok konuda destek al›yor. AB’den
de destek alan Supporters Direct,
Avrupa’da 16 ülkede faaliyet
gösteriyor. Britanya’da 160 taraftar
vakf›ndan 25’i ya bir kulübün sahibi
ya da kulübün kontrolüne sahip.
100’den fazlas› kulüplerin hissedar›,
yüzde 65’inin ise kulüp
yönetimlerinde bir temsilcisi var.
Bu flekilde, heterojen yap›daki
taraftar-kulüp iliflkisi, yerini daha
eksiksiz organik bir olufluma b›rak›yor.
Tüm kötü yönetimlere ve
yal›t›lm›fll›¤›na ra¤men taraftarl›k
adeta yurttafll›k gibi varoluflunu
sürdürüyor. Ancak yönetim alan›nda
yaflanan geliflmeler, taraftar› olmas›
gerekti¤i gibi kulübüyle iliflkide aktör
pozisyonuna ç›kar›yor. Kulüpler
böylece, kuruldu¤u yere tekrar kök
sal›yor. Ebssfleet United’›n, internet
üzerinden yürüttü¤ü oluflumun
taraftar› yönetime katmas› ise zor
gözüküyor. Ancak hayal gücünü
geniflleten myfootballclub oluflumu,
sosyal medyan›n ve futbolun
birlefliminden ç›kan gücü göstermesi
bak›m›ndan bir öncü olarak kalacak.
Geçti¤imiz yüzy›lda futbolun, totaliter
rejimlerin elinde manipülasyon arac›
olarak kullan›lmas›n› ve bir ifl alan›
olarak e¤lence sektörüne dâhil
edilmesini izledik. Son dönemde ise
endüstriyel futbolun yaratt›¤› erozyon
içinde, taraftar›n yönetimlerde kök
salarak sisteme dâhil oldu¤una tan›k
oluyoruz. Bu flekilde geliflmekte olan
organik ve bütünlüklü yap›, yaratt›¤›
sorumluluk duygusuyla futbola farkl›
bir zemin açabilir. Böylece saha içindeki
güzel oyun, saha d›fl›na da taflabilir.
TamSaha
72
TamSaha
73
Bu kulüp internetten yönetiliyor!
Bu kulüp internetten yönetiliyor!
Ebbsfleet United
Yücel
Tuğan
Son dönemde, özellikle Britanya’da ortaya çıkan, taraftarın dâhil olduğu yönetim biçimleri, kulüplerin yerellikle bağını
kuvvetlendiriyor. Taraftar-kulüp ilişkisini baştan kuran bu oluşumlar, yeni ve paylaşımcı bir futbol zemini vaat ediyor.
Ebbsfleet United ise internet üzerinden online yönetilen bir kulüp denemesi olarak çarpıcı bir örnek oluşturuyor.