Old Trafford’un Manchester s›n›rlar›
içinde bulundu¤u da yoktu.
Hatta kimileri, United taraftarlar›n›n
yüzde 98’inin flehir içinde olmaktan
ziyade dünya geneline da¤›ld›¤›
konusunda hemfikirdi.
Bu görüfl do¤rultusunda, maç
günlerinde Old Trafford yak›nlar›nda
bofl otel odas› da bulmak
imkâns›zd›. Çünkü United’›
seyretmeye gelenler ço¤unlukla
turistti. K›sacas› City cephesi
flehrine sahip ç›kmaya çal›fl›rken,
su götürmez biçimde daha baflar›l›
olan United, tarihi boyunca bu
tart›flmalar›n içine çok girmemeye
çal›flt›. Nitekim Manchester City,
United’›n ‹ngiltere’deki tek ezeli
rakibi de¤ildi.
Manchester flehrinin pamuk üretimi
ve bunun türevi olarak tekstildeki
baflar›s› uzun y›llar boyunca ilham
verici bir konumdayd›. Ne var ki
kentin okyanusa k›y›s›n›n olmamas›,
üretim k›sm›n›n öncesi ve sonras›
için ek masraf yarat›yordu. Zira
gerek Hindistan veya Uzakdo¤u’dan
gelen hammaddelerin flehre girmesi,
gerekse fabrikada imalat› biten
ürünlerin yurtd›fl›na rahatça ihraç
edilmesi için en iyi lojistik yöntemi
gemi tafl›mac›l›¤›yd›. Bu konuda
geliflme kaydetmifl olup
Manchester’a en yak›n mesafede
bulunan yer ise flehrin 55 kilometre
bat›s›ndaki Liverpool’dan baflkas›
de¤ildi. Ülkedeki ticaret
merkezlerine yak›nl›¤› ve oldukça
geliflmifl limanlar› sayesinde bu k›y›
kenti, endüstriyel zamanlarda
stratejik olarak büyük önem kazand›.
Manchester da dâhil olmak üzere
birçok sanayi merkezinin mallar›
Liverpool üzerinden gidip geliyordu.
K›saca Kuzey ‹ngiltere’deki ticari güç
yar›fl›nda olan bu iki kent, ayn›
zamanda birbirine az›msanmayacak
flekilde ba¤›ml›yd›.
Y›l 1887’ye geldi¤inde
Manchester’da yedi y›l boyunca
sürecek hummal› bir çal›flma
bafllad›. Zira flehir, bir kanal yoluyla
do¤rudan okyanusa ba¤lanacak ve
bu sayede gemi ulafl›m› kentin içine
kadar girebilecekti. 1894 y›l›nda
kanal kullan›ma aç›ld›ktan sonra
Manchester’›n kaderi ne kadar
olumlu yönde de¤ifltiyse, Liverpool
taraf› da bir o kadar çöküntüye
u¤rad›. Öyle ki, kanal›n stratejik
önemi hem United hem City’nin
günümüzde de geçerli olan
amblemlerine kadar yans›rken,
Liverpool’daki birçok liman çal›flan›
yavafl yavafl iflinden oldu.
‹ki flehrin ticarî güç yar›fl› üst
düzeyde seyrederken, bu
kap›flman›n tohumlar›n›n futbol
tak›mlar›na da serpilmesi hiç flafl›rt›c›
olmad›. 20. yüzy›l›n ortalar›na kadar
k›s›k ateflte devam eden rekabetin
ibresi, meflhur “Busby’nin Bebekleri”
sayesinde 1950’lerde Manchester’a
döndü. 60’l› y›llarda Bill Shankly’nin
destans› dokunufluyla durumu
eflitleyen Liverpool, 70’lerde
tarihinin en kötü dönemlerinden
birini geçiren rakibi karfl›s›nda
Bob Paisley ile amans›z bir üstünlük
kurdu. Üstelik bu durum 1990
bahar›na kadar devam etti.
O mevsimde Kenny Dalglish ile
tarihinin 18. ve son flampiyonlu¤unu
yaflayan Liverpool, sadece yedi
kupas› bulunan Manchester
United’›n bir hayli önündeydi.
Ancak Alex Ferguson’›n son 18
sezonda kazand›¤› 11 Premier Lig
kupas›, iki ezeli kulüp aras›ndaki
rekabeti bugün de eflitlemifl
durumda.
Küçülen Manchester
Futbol ve ekonomi oldukça farkl›
alanlar gibi görünse de çok kritik bir
ortak yönleri
vard›r. ‹kisi
de tarih
boyunca
kendi
dinamikleri
içinde
geliflmifl,
de¤iflmifl ve
her yeni
ak›ma karfl›
bir fikir
türetmifltir.
Manchester,
iflte bu
önemli
noktay› her iki dalda da ayn›
dönemlerde yaflad›. 2. Dünya
Savafl›’na kadar alt›n y›llar›n›
yaflayan flehrin al›n yaz›s›, yüzy›l›n
ikinci yar›s›yla birlikte de¤iflmeye
bafllad›. Barut kokan o y›llarda
geliflmifl endüstrisi ve gemi ulafl›m›
sayesinde Manchester, tekstildeki
üretim gücünü bir süreli¤ine
‹ngiltere’nin savafl haz›rl›klar› u¤runa
kulland›. Dolay›s›yla Alman
sald›r›lar›n›n odak noktas› haline
gelmesi kaç›n›lmazd›. Nitekim savafl
sona erdi¤inde Manchester çok
bitkin bir flehirdi ve dünya politikas›
aleyhine de¤ifliyordu. Savafl yorgunu
Avrupa ülkeleri, bellerini do¤rultmak
ad›na iç piyasalar›n› canland›rmaya
yönelik çareler üretince uluslararas›
ticaret darbe yedi. Bu flekilde
Manchester’›n limanlar› ve
demiryollar› gittikçe önem kaybetti,
zira art›k bu gibi a¤lar hemen her
kentte kuruluyordu. Kapanan ifl
kap›lar› sonucu flehir 1970’lerden
itibaren yo¤un göç vermeye bafllad›.
Art›k sanayi odakl› politikalardan
servis ekonomisine geçmenin vakti
gelmiflti.
Manchester’daki futbol gündemi de
elbette ekonomik gidiflattan nasibini
ald›. 1950-70 y›llar› aras›nda alt› kez
‹ngiltere flampiyonu ç›karan flehir,
1970-90 dilimi söz konusu
oldu¤unda s›f›r çekerek dibe vurdu.
Yine de Manchester’›n k›rm›z› ve
mavi taraflar› krizden ayn› flekilde
etkilenmedi. 1973-74 sezonunda
kümede kalma mücadelesi veren ve
ligin son maç›nda ironik biçimde
City karfl›s›na ç›kan United, rakibine
boyun e¤erek 2. Dünya Savafl›’n›n
ard›ndan ilk ve son kez alt ligin
yolunu tuttu. City ise flehrin
ekonomik ç›kmaza girdi¤i y›llarda
lig flampiyonu olamasa da
Federasyon Kupas›’n› ve Kupa
Galipleri Kupas›’n› kald›rd›. Kriz
sonras›nda ‹ngiltere’nin Thatcher
politikalar› alt›nda yeniden
yap›land›¤› ve Manchester’›n servis
ekonomisine geçmeye çal›flt›¤›
80’lerde ise iki tak›m›n da belirgin
bir baflar›s› olmad›.
Sonuç olarak endüstrileflmenin
kanun olmaya bafllad›¤› y›llardan
günümüze dek Manchester, birçok
kilometre tafl›na flahit oldu. Gün
geldi, bütün bir flehir sanayi
devrimini kendi kimli¤i olarak
benimsemek durumunda kald›.
Y›llar geçtikçe geliflti ve baflka
flehirlerle yar›fl içine girdi. Her
ç›k›fl›n bir inifli oldu¤u gibi, yeri
gelince Manchester da alt›n
y›llar›n› geride b›rakarak kendine
yeni yollar çizdi. Ve flehrin
tarihindeki tüm bu olaylar, ayn›
zamanda meflin yuvarla¤a da yön
vermekten çekinmedi. Hatta kimi
zaman bu önemli flehrin en büyük
tak›m›, ülkenin kaderine flafl›rt›c›
biçimde ortakl›k etti. Her fleye
ra¤men futbol Manchester’da
de¤iflik bir kimlik kazand›. fiehir de
onun sayesinde azalan ekonomik
prestijini farkl› bir kulvarda olsa da
halen korumay› baflar›yor.
1
800’lere girilirken Manchester;
84 bin nüfuslu, gürültüden uzak,
pamuk üretimi ve ifllemesiyle
ünlü ufak bir ‹ngiliz flehriydi.
Endüstriyel devrimin h›z›n› iyice
art›rd›¤› bu y›llar, bölge halk›n›
ekme¤ini pamuktan ç›karan bir
topluluktan çok daha öteye
götürmeye bafllad›. Kentteki
büyümenin ivmesi o derece fazlayd›
ki, 1830’lara gelindi¤inde
Manchester art›k dünyan›n ilk ve en
büyük endüstri bölgesine
dönüflmüfltü. Ticareti destekleyecek
biçimde bankac›l›k ve sigortac›l›k
geliflmifl, artan altyap› ihtiyaçlar›
sonucu demiryollar› ve kanallar infla
edilmiflti. 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›na
ulafl›ld›¤›nda ise flehrin geliflimine
bambaflka bir renk gelmifl, futbol icat
olmufltu.
Pamuk üretimi, s›ras›yla tekstilin,
kimya mühendisli¤inin, temizlik
sektörünün, bankac›l›¤›n ve daha
nicesinin önünü açarken,
Manchester art›k çeflitli yerlerden
gelen iflçilerin gözdesiydi. Do¤du¤u
flehri hatta ülkeyi b›rak›p buraya
gelen göçmenler, do¤al olarak
kendilerini bölgeye ba¤l›
hissettirecek birtak›m unsurlar›n
peflindeydi. Bunlar›n en basiti
oldu¤u kadar en e¤lencelisi ise
yepyeni bir heyecan dalgas› yaratan
futbol olabilirdi. Böylece a¤›r
çal›flma hayat›n›n da verdi¤i s›k›nt›,
yeni yurtlar›nda tutunacak bir dal
arayan Manchester’l› iflçilerin
içindeki dizginlenemez futbol aflk›n›
ortaya ç›kar›verdi. T›pk› endüstriyel
devrim gibi, flehirde ola¤anüstü bir
h›zla yay›lmaya bafllad› futbol.
Fabrikalardan ç›k›p hayata geri
dönen iflçilerin bir k›sm›, bu yeni
aflk› somutlaflt›rmak ad›na icraata
geçmekten çekinmedi. fiehirde yeni
bir moda misali art arda futbol
kulüpleri kurulmaya bafllad› ve
taraftar bulmakta çok zorlanmad›.
Böylece günümüzde Manchester
merkezli ve 140 kilometre yar›çapl›
çevrede bulunan tam 43 profesyonel
futbol kulübünün temelleri at›ld›.
Art›k endüstriyel devrimin
Manchester’l› yap›tafllar› olan
iflçilerin hayat›nda, siyah fabrika
duman›ndan ve beyaz
pamuktan farkl› renkler
de yer al›yordu.
Newton Heath
ve di¤erleri
Premier Lig’in
kurucu
tak›mlar›ndan
Oldham Athletic,
halen bu ligde
oynayan Wigan
ve Bolton, alt
liglerin köklü
tak›mlar›ndan
Rochdale, Stockport,
Bury ve bölgenin en
büyük iki kulübü City ile
United...
Manchester bölgesinde
alevlenen futbol ateflini y›llard›r
körükleyen bu kulüplerin kurulufl
y›llar›nda flehirdeki iflçi s›n›f›n›n
önemi büyük. Özellikle United’›n
do¤uflu ve geliflimi sadece
Manchester’›n de¤il, kimi zaman
tüm ‹ngiltere’nin kaderiyle bire bir
seyretti. Meflin yuvarla¤›n peflinden
koflman›n bir hayal olmaktan öteye
geçebildi¤i y›llarda, Lancashire &
Yorkshire Demiryolu fiirketi’nin
iflçileri de flehirdeki modaya uymaya
karar verdi. Newton Heath
bölgesindeki bu grubun kurdu¤u
kulüp de ayn› ismi tafl›yacakt›.
Dönemin özellikle iflçiler ad›na hiç
de insanî olmayan çal›flma flartlar›
düflünüldü¤ünde, böyle bir futbol
kulübü kurma fikri flirket ad›na çok
mant›kl›yd›. Zaten paras›n› günde
saatlerce “pamuk”tan elde eden
bölge insan›n›, çal›flt›¤› yere ba¤l›
tutabilmek ancak böyle mümkün
olabilirdi. Bu destekle önceleri
flirketin yak›n›ndaki bofl arazide
dostluk maçlar› oynayan Newton
Heath, zamanla kurulan ligde de
yükselifle geçmiflti.
20. yüzy›l›n ilk anlar›na gelindi¤inde
bir as›r önce nüfusu 84 bin olan
Manchester, art›k tam 1 milyon 250
bin kifliyi bar›nd›r›yordu. Yap›lan
altyap› yat›r›mlar› sonucu flehir iyice
zenginleflmifl, Avrupa’n›n en büyük
6. kenti s›fat›n› alm›flt›. Ne var ki
Newton Heath’in kaderi, bu y›llarda
flehrinkiyle tam tersi istikamette
ilerliyordu. Zira Manchester’› ayakta
tutan endüstrileflmenin futbola ad›m
atmas› için henüz çok erkendi ve
kulüp derin bir finansal darbo¤az
içindeydi. Neyse ki kentin
zenginlerinin deste¤ini almay›
baflaran kulüp yeniden yap›lanmaya
gidiyor, ad› da Manchester United
olarak bugünkü halini al›yordu.
Her kulüpte oldu¤u gibi United da
tarihi boyunca iniflli-ç›k›fll› dönemler
geçirdi. Sanayi devriminden ald›¤›
ilhamla ‹ngiltere dünya politika
sahnesinde bir süper güç rolüne
soyunurken, endüstrileflme
k›v›lc›mlar›n›n ilk parlad›¤› yer olan
Manchester’da da United flehrin bir
numaral› tak›m› olma yolundayd›.
“Manchester United: The Biography”
adl› kitab›nda Jim White’›n da
belirtti¤i üzere, kulübün al›n yaz›s›
birçok kez ‹ngiltere’ninkine paralel
biçimde flekil ald›. Ülke 1930’lu
y›llarda “Büyük Buhran”la
cebelleflirken Manchester United da
borçlar›yla u¤rafl›yordu. Ayn› flekilde
1950’li y›llar›n canl› ekonomisi ve
tüketim patlamas›, Matt Busby
önderli¤indeki United’a baflar›
olarak yans›m›flt›. 1960’lar›n asi
gençlik ruhu Old Trafford’da
George Best’in vücudunda
kimlik bulurken, 70’lerde
uzun süre sonra ilk kez küme
düflen United’a ekonomik kriz
içindeki Britanya bir kez daha
efllik ediyordu.
Bugüne bakt›¤›m›zda, iflçi bazl›
sanayileflmeyi kocaman bir ticaret
a¤›na çevirerek yeni bir ak›m
yaratm›fl olan flehirden, Manchester
United gibi Deloitte Para Ligi’nde
y›llarca zirvede kalm›fl bir dünya
kulübü ç›kmas› kimseyi
flafl›rtmamal›. Sanayi devriminde
kentin emek yo¤un bir ekonomiyle
ayakta kalmas› gibi, United da
y›llarca kendi oyuncusunu
yetifltirerek baflar› kazand›. Ayr›ca
futbolun global bir sektör haline
gelmesinde kulübün rolü ne kadar
büyükse, endüstrileflmenin sistemli
halde yay›lmas›nda flehrin önemi
benzer biçimde üst düzeyde.
‹ç ve d›fl rekabetler
Manchester gibi gerek ekonomisi
gerek futboluyla h›zl› büyüyen bir
flehrin hem içeride hem de d›flar›ya
karfl› rekabet halinde olmas›
kaç›n›lmazd›. 12 Kas›m 1881
tarihinde St. Mark’s ve Newton
Heath aras›nda yap›lan karfl›laflma,
günümüzdeki City-United
çekiflmesinin sadece ilk ad›m›n›
oluflturuyordu. ‹lk y›llar›nda
fanatizmden uzak bir halde seyreden
bu rekabet, özellikle futbolun hayati
öneminin artmas› ve Manchester
United’›n yavafl yavafl Avrupa’ya ve
dünyaya aç›lmas›n›n ard›ndan
k›z›flmaya bafllad›.
City taraftarlar›n›n dayana¤›,
United’l›lar› aslen flehre ait olarak
alg›lamamalar›yd›. Zira onlara göre
Manchester şehri için hangisi daha büyük ve tarihî bir şans olabilir; sanayi devrimi mi,
yoksa futbol mu? 19. yüzyılda hem endüstrileşmenin hem de futbolun doğuşuna çok
yakından tanık olan kent, bu ikisini bir potada eritmenin zenginliğini taşıyor.
TamSaha
66
Mustafa
Akkaya
TamSaha
67
Manchester
Fabrikadan futbola
Fabrikadan futbola