F
utbolun yaln›zca sahada olup
bitenlerle s›n›rl› kalmad›¤›,
toplumsal ve siyasi olaylar›n da
futbolla s›k s›k etkileflim içinde
oldu¤u, art›k dünyada futbolu biraz
yak›ndan takip eden hemen herkes
taraf›ndan kabul edilmekte. Futbolda
ço¤u zaman uluslararas› düzeyde
elde edilen baflar›lar›n hemen
politikac›lar taraf›ndan bir
propaganda malzemesi haline
getirilmesi, baz› kulüplerin bir etnik
kimli¤in veya mezhebin temsilcisi
olarak ön plana ç›kmas›, çeflitli
taraftar gruplar›n›n belli bir siyasi
görüfl etraf›nda vücut bulmas›,
futbolun sadece futbol olmad›¤›na
dair verilebilecek örneklerin genel
bir özeti asl›nda. Yine de futbol,
ne olursa olsun, ço¤u zaman
etkileflime girdi¤i ö¤elerin
gölgesinden kurtulmay› bilmifltir.
Örne¤in Real Madrid’in Franco
döneminde ‹spanya’n›n iltimasl›
tak›m› oldu¤u çok genifl çevrelerce
dillendirilir ama o dönemki
tak›mdan söz aç›lm›flken Puflkafl’›n
eflsiz sol aya¤›ndan, Di Stefano’nun
bitiricili¤inden, Kopa’n›n
asistlerinden çok daha fazla dem
vurulur. Ancak bazen, futbolu saha
çizgilerinin d›fl›na tafl›ran etmenler
öylesine abart›l›, öylesine s›rad›fl›
olur ki, insan futboldan konuflmak
istese dahi bu pek mümkün olmaz.
Yugoslavya’n›n parçalanmas›
sürecinin en trajik halkas›n›
oluflturan S›rp-H›rvat-Boflnak Savafl›
esnas›nda paramiliter bir çetenin
reisi, savafl sonras›ndaysa Belgrad’›n
en önde gelen mafya babalar›ndan
birisinin futbola el atmas› ve
baflkanl›¤›na geldi¤i Belgrad’›n zay›f
tak›mlar›ndan birinin onun
döneminde bir anda flampiyonlu¤a
oynamas› da, bir önceki paragraf›n
sonunda anlat›lmaya çal›fl›lan
durumun örneklerinden biri…
Bahsedilen kifliyse as›l ad› Zeljko
Raznatoviç olan ama dünyan›n
kendisini “Arkan” lâkab›yla tan›d›¤›
S›rp savafl suçlusu.
Arkan’›n futbolla iliflkisine geçmeden
önce, hakk›nda biraz genel bilgiler
vermek gerekirse, kendisinin aç›kças›
sadece Yugoslavya’n›n de¤il, belki
de dünyan›n gördü¤ü en büyük suç
makinelerinden biri oldu¤unu
söylemek herhalde abart›
olmayacakt›r. Yugoslav Ordusu’nda
görevli bir subay›n o¤lu olan Arkan,
henüz çocuk yaflta Belgrad’›n sokak
çeteleriyle içli d›fll› olmaya bafllam›fl
ve 14 yafl›ndayken ›slahevinin
yolunu tutmak zorunda kalm›fl.
Islahevinden ç›kmas›n›n ard›ndan
15’inde ülkeyi terk edip solu¤u
Paris’te alan Arkan, burada da rahat
durmay›nca iki sene geçmeden
Frans›z polisi taraf›ndan yakalanarak
ülkesine iade edilmifl. Bu sefer üç
sene boyunca demir parmakl›klar›n
ard›nda kalan Arkan’›n, o tehlikeli
kimli¤ine as›l bürünmesinin de bu
süreçte yafland›¤› rivayet ediliyor.
Söylentilere göre az›l› haydut, kendi
etraf›nda bir çete oluflturma ad›na ilk
ciddi ad›mlar›, bu hapis maceras›
s›ras›nda tan›flt›¤› ko¤ufl
arkadafllar›yla birlikte atm›fl. Ayr›ca
hapisten ç›kt›ktan
hemen sonraysa,
subay olan
babas›n›n,
kendisine
Yugoslav Gizli
Servisi olan
UDBA’da bir ifl
imkân› sa¤lad›¤›
da yayg›n
dedikodular
aras›nda. UDBA
ile olan ba¤lant›
önemli zira
Arkan’›n iflledi¤i
onlarca suçta bu
ba¤lant›n›n hem
suçlar›n ifllenmesi
için gerekli
organizasyonun
sa¤lanmas›nda
hem de suçlar›n
gerektirdi¤i
cezalardan
kaç›lmas›nda
fazlas›yla etkili
oldu¤una
inan›l›yor.
Mevzubahis
dedikodular, adlar›
üstünde, bir
kesinlik içermiyor
elbette ama
1972’de,
20 yafl›ndayken
hapisten ç›kan
Arkan’›n
sonras›nda
yapt›klar›
düflünüldü¤ünde,
kula¤a da hiç
mant›ks›zm›fl gibi
gelmiyor.
O dönemde bir
kez daha Bat›
Avrupa’n›n yolunu
tutan Arkan, çok
geçmeden sanki
modern
zamanlar›n Billy
The Kid’i gibi bir
görüntü çizmeye
bafllad›. Çeflitli
banka soygunlar›na imzas›n› att›,
sonunda 1974’te Belçika’da
yakalan›p hapishaneyi boylad›. Lâkin
dört sene içinde kaçmay› baflard›.
Yeni soygunlar›n ard›ndan bu kez
Hollanda’da yakaland›. Ne var ki
Amsterdam’daki mahpusluk günleri
de firar etmesi sonucunda iki y›l
kadar sürdü. Hollanda’dan kaç›fl›n›n
ard›ndan bir ay geçmiflti ki, bu sefer
de Bat› Almanya’da bir operasyon
s›ras›nda yaraland› ve hapse at›ld›.
Gelgelelim firara al›flm›flt› art›k ve
orada da fazla durmad›.
Dahas›, bu kadar›yla da yetinmedi
ve suç ortaklar›ndan birini, ‹sveç’te
mahkemeye ç›kar›ld›¤› s›rada,
mahkeme salonunu bas›p, yarg›c›
vurmakla tehdit etmesinin ard›ndan
kaç›rmay› da baflard›. Interpol
taraf›ndan en çok aranan 10 kifli
aras›na ad›n› yazd›rmaya da
muvaffak olmufltu ve tüm bu
yaflananlar› tek bafl›na yapmas›n›n
neredeyse imkâns›z olmas›, onun
UDBA taraf›ndan desteklendi¤i
iddialar›n› bir hayli güçlendirmiflti.
Arkan, 1986 y›l›nda Belgrad’a geri
döndü. K⤛t üzerinde bir pastane
iflletmeye bafllam›flt› ama alt›na
çekti¤i pembe Cadillac’tan da
anlafl›laca¤› üzere pastac›l›ktan
kazan›labilece¤inin kat kat fazlas›n›
kazan›yordu. Yani belli ki pis ifller
çevirmeye devam ediyordu.
Art›k UDBA için çal›flt›¤›na
inanmayan kalmam›flt›. Üç y›l
içindeyse, Arkan’a bizzat S›rbistan
Sosyalist Cumhuriyeti’nin en
tepesindeki isim taraf›ndan bir görev
verilecek ve az›l› haydudun
böylelikle futbolla da yolu kesiflecekti.
Yugoslavya’da, 1980’lerin sonlar›na
do¤ru sa¤c› yaklafl›mlar yükselifle
geçmiflti. 1989’da, Yugoslavya çat›s›
alt›ndaki S›rbistan Sosyalist
Cumhuriyeti’nin baflkanl›¤›na
Slobodan Miloseviç’in gelmesiyse,
yönetim kademesinde de bir sa¤a
kayman›n yaflanaca¤›na iflaretti.
Ayn› dönemde, ülkede artmakta olan
milliyetçi e¤ilimin en çok gözlendi¤i
yerlerden birisiyse K›z›ly›ld›z
tribünleriydi. Zira yüz bine yak›n
seyirci kapasitesine sahip Marakana
Stad›, Belgrad’da gençlerin toplan›p
seslerini duyurabilecekleri en önemli
alanlardand› ve taraftarlar›n, yine
ayn› y›l S›rbistan Ulusal Yenilenme
Partisi’ni kuran Vuk Draskoviç’in
posterlerini s›k s›k açmaya
bafllamalar›, Miloseviç’i, K›z›ly›ld›z
tribünlerinin kontrol alt›na al›nmas›
konusunda uyarmaya yetmiflti.
Tahmin edilebilece¤i üzere,
Miloseviç bu görev için Arkan’›
seçecekti.
K›z›ly›ld›z taraftarlar›n›n liderli¤ine
soyunan Arkan, k›sa süre içinde
pefline tak›lan gençleri birer asker
gibi e¤itmeye bafllad›. Taraftarlar
saçlar›n› kaz›t›yor, düzenli bir
biçimde t›rafl oluyor ve a¤›zlar›na bir
damla olsun içki koymuyorlard›.
Tribünlerde yap›lacak hareketler bile
son derece muntazam bir düzen
içine oturtulmufltu. Arkan’›n
dedi¤ine göre bir tür silahs›z askeri
e¤itim görüyorlard›.
K›z›ly›ld›z’›n Delije adl› taraftar
grubu, k›sa süre içinde Avrupa’n›n
en tehlikeli holigan gruplar›ndan
birine dönüflecekti. Delije’nin Arkan
önderli¤inde imzas›n› ataca¤› en
önemli kargaflaysa 13 May›s 1990
tarihinde yaflanacakt›. O tarihte,
Yugoslavya Ligi’nde Dinamo Zagreb,
K›z›ly›ld›z’› konuk ediyordu. Tahmin
edilebilece¤i gibi milliyetçilik,
sadece S›rplar aras›nda de¤il,
H›rvatlar aras›nda da yükselmekteydi
ve Dinamo’nun Bad Blue Boys
grubu da, afl›r› sa¤c› H›rvat politikac›
Franjo Tudjman’a yak›nl›¤›yla
bilinmekteydi. Dahas›, maçtan bir
hafta önce H›rvatistan’da yap›lan
seçimleri, Tudjman’›n liderli¤ini
yapt›¤› ve H›rvatistan’›n,
Yugoslavya’dan ayr›lmas›n› aç›kça
savunan H›rvatistan Demokratik
Birlik Partisi kazanm›flt›.
Maçta olay ç›kmas› kuvvetle
muhtemeldi ama ifller, herkesin
bekledi¤inden de daha abart›l› bir
biçimde geliflti. Öncelikle Arkan,
maç için üç bin Delije mensubunu
pefline takarak Zagreb’in yolunu
tuttu. Daha sonra da karfl›laflma daha
bafllamadan, emrindeki bu holigan
grubunu, Bad Blue Boys grubu
üyelerinin üzerine sald›rtt›.
Sahan›n ortas›nda yüzlerce kifli
birbirine girmiflti. Sonunda polis,
takviye güçler getirerek olaylar›
bast›rd› ama Yugoslavya’n›n
parçalanmaya do¤ru gitti¤i de art›k
iyiden iyiye kendini göstermekteydi.
Yugoslavya’da iç savafl›n
bafllamas›n›n ard›ndan da Arkan,
önemli bir k›sm›n› tribün liderli¤i
yapt›¤› s›rada tan›d›¤› gençlerden
oluflturdu¤u “Arkan’›n Kaplanlar›”
ad›nda paramiliter bir çete kurdu ve
sözkonusu çete ne yaz›k ki, statlarda
görülen holiganizm hareketlerine
adeta rahmet okutacak düzeyde
insanl›k d›fl› eylemlerle ad›ndan söz
ettirmeye bafllad›. Örne¤in S›rp
güçleri 1991 y›l›nda, bir H›rvat kenti
olan Vukovar’› ele geçirdiklerinde,
Arkan’›n Kaplanlar› hastane basarak
oradaki yaral› H›rvatlar› d›flar›ya
tafl›y›p daha sonra da kurfluna
dizecek kadar
canavarlaflm›fllard›. Bu olay›n
üzerinden birkaç ay geçtikten
sonra K›z›ly›ld›z tribünlerinde
Vukovar’›n iflgalini kutlayan
tezahüratlar yap›l›p pankartlar
aç›lmas› ise Arkan’›n futbol
dünyas›ndaki kötü flöhretini
iyiden iyiye perçinleyen
hareketler olmufltu.
Savafl›n sonlar›na
gelindi¤inde, Arkan art›k
Belgrad’›n en güçlü mafya
babalar›ndan birine de
dönüflmüfltü. 1994 y›l›nda,
kendisinden 21 yafl küçük pop
flark›c›s› Ceca ile evlenmesi,
ço¤u kifliye göre hem halk
nezdinde popülaritesini
artt›rmak hem de istedi¤i her
fleyi elde edebilece¤i mesaj›n›
vermek amac›yla yap›lm›fl bir
hamleydi. Ne var ki, Arkan’›n bir
noktada istedi¤i olmad›. Artan
nüfuzunun etkisiyle taraftar grubu
liderli¤inden kulüp baflkanl›¤›na terfi
etmeyi düflleyen Arkan’›n önüne
engel olarak kulübün efsane
futbolcusu Dragan Dzajiç ç›kt›.
Baflkanl›¤› Dzajiç’e kapt›rmas›n›n
ard›ndan yeni aray›fllara giriflen
Arkan ise 1996 y›l›nda Belgrad’›n
küçük tak›mlar›ndan Obiliç’e
kancay› takt›.
Obiliç asl›nda Belgrad’›n en eski
tak›mlar›ndand›. Öyle ki flehrin
II. Dünya Savafl› sonras› sosyalizmin
kurulmas› esnas›nda oluflturulmufl en
büyük iki tak›m› K›z›ly›ld›z ve
Partizan’la aras›nda yirmi y›ldan
fazla vard›. Ancak ortada bu iki
büyük tak›m yokken bile Obiliç
önemli bir güç olmaktan uzakt›.
Örne¤in 1930 Dünya Kupas›’na
kat›lan Yugoslavya Millî Tak›m›’na
tek bir oyuncu dahi verememifllerdi.
Arkan ile Obiliç isimlerinin yan yana
gelmesi de manidard›. Zira kulüp,
ad›n›, 1389 y›l›ndaki Kosova
Meydan Savafl› sonras›nda Osmanl›
Padiflah› I. Murat’› öldüren S›rp
flövalyesi Milofl Obiliç’ten al›yordu.
Kosova Meydan Savafl›’n›n ard›ndan
sözkonusu suikast›n nas›l
gerçekleflti¤i, S›rp, Yunan ve Türk
kaynaklar›nda birbirlerinden farkl›
biçimlerde anlat›l›yorsa da, sonuçta
Milofl Obiliç, özellikle 19. yüzy›lda
Balkanlarda yaflanan milliyetçilik
hareketleri s›ras›nda, S›rplar aras›nda
mitik bir figüre dönüfltürülmüfltü.
Hâliyle Obiliç kulübü de 1924
y›l›nda, milliyetçi S›rplar taraf›ndan
kurulmufltu.
Arkan’›n kulüpte dizginleri eline
almas›n›n ard›ndan, o güne kadar
‹kinci Lig’den yukar›ya gidemeyen
Obiliç bafl döndürücü bir yükselifl
yaflad›. Evvela 1996-97 sezonunda
‹kinci Lig’i zirvede tamamlayan
sar›-mavililer, tarihlerinde ilk kez
ülke futbolunun en üst düzey
organizasyonunda boy göstermeye
hak kazand›. Sonras›ndaysa,
1997-98 sezonunda, ayaklar›n›n
tozuyla “merhaba” dedikleri bu ligin
de tozunu att›lar ve 33 maç›n 27’sini
kazan›p sadece birini kaybederek
flampiyonlu¤a uzand›lar.
Ne var ki normalde müthifl bir epik
öykünün konusunu teflkil edecek bu
flampiyonluk, Yugoslavya’da ço¤u
kifli taraf›ndan dudak bükülerek
karfl›lanacakt›. Bunun yegâne sebebi
ise Arkan’d›. Art›k Belgrad yeralt›
dünyas›n›n en k›demli isimlerinden
biri olan Arkan’›n, sahip oldu¤u
gücü rakip tak›m futbolcular›n› tehdit
etmek için kulland›¤›, o y›llarda ülke
futbolunda en çok dillendirilen
söylentilerdendi. Arkan’›n Kaplanlar›
grubunun ellerinde silahlarla
tribünlerde yer almalar›ysa,
söylentinin de ötesinde, bariz bir
gerçekti.
Obiliç’in Arkan gibi bir adam›n
yönetiminde olmas›, UEFA’y› da
rahats›z etmiflti ve kulüp, Avrupa
futbolunu yönetenler taraf›ndan,
Arkan’›n baflkanl›¤a devam etmesi
halinde Avrupa kupalar›nda
mücadele edemeyece¤i yönünde sert
bir flekilde uyar›ld›. Lâkin durum
sadece k⤛t üzerinde de¤iflti ve
Arkan, kar›s›n› kulübe baflkan
yaparak etkinli¤ini aynen sürdürdü.
Obiliç, bir sonraki sezonda da ligde
flampiyonlu¤u sonuna kadar
kovalad› ama 24 maçta 20 galibiyet
ve 4 beraberlik al›p hiç
yenilmemesine ra¤men, kendisine
k›yasla bir galibiyet fazlas› ve bir
beraberlik eksi¤i bulunan Partizan’›n
ard›nda kald›.
Takvimler 15 Ocak 2000’i iflaret
ederken, tüm bu gidiflat de¤iflecekti.
O gün, k›l›çla yaflayan k›l›çla
ölüyorsa, kurflunla yaflayan›n da
kurflunla öldü¤ünü gösteren
olaylardan biri, Belgrad
Intercontinental Oteli’nde vuku
buldu. Otelin lobisinde birkaç
arkadafl›yla oturmakta olan Arkan,
mafya ile ba¤lant›lar› olan bir polis
taraf›ndan bafl›ndan vurularak
öldürüldü. Cinayet tam olarak
aç›kl›¤a kavuflmad›ysa da yayg›n
kan›, bunun yeralt› dünyas›nda bir
iç hesaplaflma oldu¤u yönündeydi.
Arkan’›n ölümüyle birlikte Obiliç de
adeta ›fl›k h›z›yla ç›kt›¤› S›rp
futbolunun zirvesinden o kadar h›zla
olmasa da uzaklaflmaya bafllad›.
Önce K›z›ly›ld›z-Partizan ikilisinin
ard›ndan hiç olmazsa üçüncü s›ray›
ald›klar› iki sezon geçirdiler,
sonras›ndaysa befl sezon daha Birinci
Lig’e tutunabildiler ve 2006’da da bu
lige, bir daha geri dönmemecesine
veda ettiler. Kulüp, bugün, S›rbistan
futbol organizasyonunun dördüncü
kademesine denk gelen Belgrad
Bölgesel Ligi’nde mücadele ediyor.
Zeljko Raznatoviç “Arkan”
Onur
Erdem
TamSaha
62
TamSaha
63
Suç makinesinin futbol oyunu
Suç makinesinin futbol oyunu
Yugoslavya’da iç savaş döneminde en kötü şöhrete sahip isimlerden
biri, Sırp çete lideri Arkan’dı. İşin kötüsü Arkan’ın bu şöhretinin sadece
savaş alanıyla da sınırlı kalmaması… Zira kendisi bir dönem futbolla
da fazlasıyla içli dışlı olmuştu.